Nevadan (AEB) egindako egonaldian, Euskaltzaindiarekin elkarlanean sortu asmo zuen aldizkariaren proiektua zuen gogoan, besteak beste, Bernardo Atxagak. Borders liburu dendan, igande arrats asko igaro zituen «kafe eta txokolate artean», mundu osoko literatur aldizkariak ikusmiratzen. Agerkari berriak zer-nolako egitura izango zuen, zer-nolako atalak, zer-nolako itxura...

Hiru urte eta erdi igaro dira Bernardo Atxaga euskaltzain oso izendatu zutenetik. Euskaltzaindiak gizarteratzeko eta eraberritzeko zuen asmoari erantzuten zion Atxagaren izendapenak. Hark ere bat egin zuen erronka horrekin, eta hasieratik garbi samar izan zuen euskal kultura Euskaltzaindira erakartzeko eta eite berri bat emateko modu egokiena aldizkari bat sortzea izan zitekeela, literatur aldizkari bat. Denbora horretan guztian egitasmoa osatzen eta taxutzen egon ondoren, plazan da dagoeneko lehen alea. Erlea-k eman du lehen ziztada. Euskaltzain ez ezik, erlezain ere bada jada Atxaga.

136 orrialdeko aldizkaria da lehen ale hori, aldizkaria baino gehiago liburu dirudiena, argazki ederrez hornitua, estetikoki arras zaindua (Txema Aranazen ardurapean), Euskaltzaindiak argitaratua eta Pamiela argitaletxearen laguntza duena eta dagoeneko dendetan salgai dagoena, 12 euroren truke.

Eta Far Westen edo Mendebalde Urrunaren atmosfera duena: «Ale bakoitzak bere atmosfera izango du. Nevadan egindako egonaldiak bertako idazleekin harremanetan jartzeko, euskal-amerikarren berri izateko eta abar balio izan zigun, eta hura baliatu dugu. Mendebalde Urruneko argazki asko dago, azaletik hasita, Mendebalde Urruneko idazleen testuak daude, garai batekoenak eta gaur egunekoak, euskal jatorria dutenenak eta ez dutenenak», esan zuen Atxagak atzo egindako aurkezpenean. Robert Laxalt (1923-2001, Nevada, AEB) euskal jatorriko idazle estatubatuarraren eta haren familiaren ingurukoek leku berezia dute lehen alean.

Estreinakoa AEBetako mendebaldean girotua den bezala bigarrenak Irlandako atmosfera izango duela, hirugarrenak Afrikakoa eta laugarrenak Suediakoa aurreratu du dagoeneko Asteasuko idazleak. Lau-hilabetekaria da Erlea, eta hasiera batean, hamar ale egiteko konpromisoa hartu du Atxagak. Hamar aleko muga Euskaltzaindiak jarri dio idazleari, Andres Urrutia euskaltzainburuak aurkezpenean azaldu zuenez: «Urtean lau ale ateratzean, eta lehena kalean izatean, hiru urte beteko genituzke. Tarte nahikoa iruditzen zaigu, aldizkariak zer ibilbide egin duen aztertzeko».

Hamar aleko iraupena izango du gutxienez agerkariak, baina zenbaki bakoitzak 1.700 aleko argitaraldia izango du, ez gutxiago eta ez gehiago. Eta aldizkariaren izen azpikoak ere hala dio: 1.700en aldizkaria. Zergatik? «1.700 ale atera ditugu eta gogoan 1.700 erosle dauzkagu, kasu honetan lehen irakurle izango direnak. Nire esperientziaren arabera horrek badu zentzu handi bat. 1.700 irakurleren inguruan dabil izan ala ez izan muga. Uste dut, benetan, 1.700 irakurlez osaturiko gunea baldin badago literatura heda dezakeela bere hizkuntzaren barnean. 1.700 irakurlerekin egin genezake euskal literatura deitzen dugun hori. Garai batean, ez oso aspaldi, 17 ziren, gero 0 bat erantsi zitzaion, eta orain, 1.700 gara. Badakit 17.000 ere izan gaitezkeela, baina hori da erronka».

Erlea izenak ere badu bere izateko arrazoia. Izen arrunta nahi zuen Atxagak: «Nik ez nuen nahi, literaturan askotan egin den bezala, inork ulertzen ez duen izen ponpoxo bat aukeratu. Montaignek esaten zuen guretzat baliagarriak diren hitz guztiak gure hiriko azokan aurki zitezkeela. Azokan erabiltzen den hitz bat ona da literaturarentzat. Erlea erabil daiteke azokan».

Aldizkaria egitura trinko baten arabera antolaturik dago. Atxagaren esanetan, «hemengo atal guztiak goitik behera pentsatuta eta antolatuta daude». Mundu osoko literatur aldizkariak aztertu ostean, zenbait ideia atera zituen idazleak. Esaterako, liburuen kritikak edo iruzkinak ez dira ohiko formatuan agertuko aldizkarian, baizik eta elkarrizketa moldean emanak: «Sei-zazpi pertsona ari dira liburuei buruz hizketan, elkarrizketa batean barneraturik egiten dituzte iruzkinak. Hori izango da aldizkari honetako atal kritikoa». Lehen alean, Aritz Galarraga, Mari Jose Olaziregi, Estibalitz Ezkerra, Lourdes Otaegi, Jacinto Iturbe eta Kepa Altonaga aritu dira azkenaldiko liburuei buruz hizketan.

Poemak argitaratzeko orduan ere bereizgarri bat izango du aldizkariak, poema bera eta haren atzeko aldea agertuko baitira hainbat kasutan: «Poetari eskatuko diogu azal dezan nola egin duen poema, zer zirkunstantziatan, zer pentsatuz... poemek beste jite bat hartzen dute, beste indar bat». Koldo Izagirreren Etxe bat, Xabier Leteren Bazoaz bizitzaren bide galduetatik eta Kirmen Uriberen Irrati txikia poemek agertu dute atzeko alde hori lehen alean. Joxean Artzek, aldiz, poema berriak argitaratu ditu; Poema berriak (aspaldiko partez) izenburupean, hain zuzen ere.

Lehen alean parte hartu eta kolaboratu duten izenei erreparatuz, aniztasun aldarea agerikoa da: «Zortzigarren euskal probintzi bat nahi nukeela esatea gehiegi litzateke, baina nahi nuke leku bat izatea pentsaera, adin eta jarrera ezberdineko jende askorentzat. Eta lehen alean, ez dakit nahita edo zortea izan dugun, baina lortu dugula uste dut», adierazi zuen Atxagak harrotasunez.

Elkarrizketak ere molde berezian emanak izango dira. Guztiek protokolo bati jarraituko diote: «Elkarrizketatua izango den pertsonaiari bere bizitzako hamar objektu aukeratzeko eskatuko zaio aurrena, eta handik pare bat hilabetera objektu horien inguruan egingo zaio elkarrizketa». Lehen alean Mikel Laboari eskatu zion Atxagak aukera egin zezan, eta Laboak egin zuen hautaketa. Elkarrizketa egin aurretik hil zenez, haren emazte Marisol Bastidak hitz egin du objektu horiei buruz: «Mikel Laboaren beste soslaia bat, beste Laboa bat, jende askok uste ez duen bezalakoa ageri da hor», Atxagaren hitzetan.

Aldizkari profesionala

Aurrez beste literatur aldizkari batzuetan aritutakoa da Atxaga -Garziarena izenekoan, esaterako-, baina aurrenekoz hartu du aldizkari profesional baten ardura: «Horrek esan nahi du lanak ordaindu egiten direla. Ordaintzen da, gainera, AEBetako eta munduko literatur aldizkarietan ordaintzen denaren arabera. Horrek esan nahi du ordaintzen duenak eskubide batzuk dituela. Testu bat bidaltzen dutenek badakite edizio lan bat egongo dela. Harreman profesional bat egongo da, edo horren nahia dago». Atxagak Euskaltzaindiaren babesa bereziki eskertu nahi izan du. «Lehen aldia da norbaitek nire egitasmoa hasi eta buka aintzat hartu duena, eta bene-benetan diot».

Euskaraz idatzitako testuak eta itzulpenak ditu lehen aleak, eta ondorengo zenbakiek ere hala izango dituzte. Jatorrian euskaraz idatzitakoak hamarretik zazpi izango dira, eta hamarretik hiru, berriz, itzulpenak. Proportzio horri eusteko arrazoiak garbi ditu Atxagak: «Edo zentro bat sortzen duzu zure kulturaren inguruan edo periferia bihurtzen zara, eta mundua periferiaz beterik dago. Zentro izatea ona da, sorkuntza bultzatzen duelako, eta gizarteari bizitza ematen diolako».

Gorka Erostarbe. BERRIA

Donostia 2009-10-09

Poema

Joxean Artze. 'Poema berriak (aspaldiko partez)'



ba dira ere ezjakinak,

ezer ez dakitenak beren baitarik,

dakitena berengan Dakienagandik dakitelako eta

izan, dakitena direlako,

ezjakin jakintsuak direnak.



ba diren legez jakintsuak,

han eta hemen jakinduri asko bildutakoak,

dakiten guztia beren baitarik jakinik,

batez ere Dakienagandik ez jakite arren eta,

izan, ez dakitena direlako,

jakintsu ezjakinak direnak.



orain hobeto ulertu baietz

jakintsu ezjakinak zergatik

halako mespretxu bereiziz isekatzen duen

ezjakin jakintsua!



dirudun behartsuak

egin ohi duen gisan

behartsu aberatsa.