XIX. mendeko idazle ezezagunen obra ezkututik ateratzeko saiakera egin du Jurgi Kintanak
Ainhoa Oiartzabal.
Donostia
Apokrifo posible bat lekutzeko atrezzo bila abiatu eta fikzio sinesgarria egiteko materialaren tokian benetako historiarekin egin du topo Jurgi Kintana historialariak (Bilbo, 1975). Bilaketa lan hori argitara eman du Urre urdinaren lurrina. Euskal idazle galduaren bila (1810-1940) izenburupean (Pamiela). Eta argia eman die euskal literaturan ezkutuan iragan diren XIX. mendeko eta XX. mendearen lehen erdiko zenbait idazle abangoardistari.
Volgako Batelariak blogeko kideek egindako proposamen batek bultzaturik abiatu zuen Kintanak orain liburu bihurtu duen bilaketa lana. «Euskal literaturan tradizio pobrea dugula eta, erdi txantxetan edo erdi serio, liburu apokrifo bat egiteko proposamena egin zuten». Txomin Agirretik urrun legokeen XIX. mendeko liburu naturalista bat eskatu zuten, Espainian Perez Galdosek eta Frantzian Emile Zolak idazten zituztenen antzekoa. Hau da, laikoa, antiklerikala, liberala eta burgesa.
Kintanari ideia gustatu zitzaion, eta balizko liburu horren egilea non koka zitekeen pentsatzen hasi zen, Euskal Herrian non egon zen nahikoa tradizio euskarazko halako liburu bat idatzi zela sinesgarria egiteko.
Joan diren bi mendeetako historiaren hariei tiraka sortu zitzaion ondoko galdera: euskarazko liburu liberala, zeinek eta norentzat idatzia? Izan ere, euskaraz alfabetatuak behar zuten izan alde biek 36ko gerra aurrean. Egoera hori ez zela erreala eta, beraz, halako liburu bat ez zela sinesgarria ondorioztatu zuen Kintanak. «Poema sortak idatzi izana sinesgarriagoa zela pentsatu nuen». Poema ez kostunbristak, garaian Europan egiten zirenen ildokoak. Eta balizko idazleen bilaketari ekin zion.
Onintzeren poemak
Hainbat autoreren artean poesia abangoardista egin zezaketen egileen soslaiaren bila ari zela, benetan halako poemak idatzi zituzten idazleak izan zirela argitu du Kintanak. «Ez dut argitaratu gabeko eskuizkriburik topatu», baina bai topikoak hausten dituzten hainbat poema. Esate baterako, Francisca Astibia Onintze idazleak 1930ean Euzkerea aldizkarian argitaraturiko poema existentzialak aurkitu ditu. «Emakume jeltzalea zen, katolikoa, baina fedeari buruzko zalantzekin poemak idatzi eta, gainera, argitara eman zituen». Onintzeren berri Jon Kortazarrek emana zuen aurretik, «baina haren lanak ez daude inon bilduta». Kintanaren aburuz, garaian libururik atera ez eta euren lanak aldizkarietan argitara eman zituzten egile gehiago izanen dira, «beraz, aldizkarietan badago non ikertua». Donostiako Euskal Herria aldizkarian liberalek idazten zutela adierazi du.
Ikertzaile bat balitz bezala eginiko irakurketa zehatz eta zorrotz horri esker aurkitu ditu Kintanak Jean Etxepare baxenafarraren, Alexander Tapia Perurena iruindarraren eta beste zenbait egile ez oso ezagunen lan literario interesgarriak. Lehenak, adibidez, Nietzscheren eragin handia izan zuen; bigarrenak, berriz, Alemaniako eta Erresuma Batuko egile erromantikoena.
Kintanaren arabera, topikoetatik harago begiratu duelako argitu du zertxobait gehiago euskal literaturaren tradizioan nahiko ezkutuan dauden egileen obra. «Gerra aurrean Lauaxeta, Orixe eta Lizardi poetak soilik existitu zirela uste da, edo Jon Miranderen aurretik ez zela existentzialismoaz idatzi». Historialariaren arabera, tradizio txikia izan arren, euskal literaturan oraindik ez da ongi ezagutzen. «Merezi du gure tradizioa literarioa berriro irakurtzea».
