Aitor dezagun. Konkistaren kariaz gure inguruan antolatu den revival historizistak, historiaren ikuspegi hutsetik, loka-tzezkoak ditu zangoak. Nafarroako erresuma euskal estatuarekin parekatzea, iraganaren eta orainaren azterketa zorrotz batek aise eraisten duen kontua da. Arriskurik ez, hala ere, eztabaida ez baitago historian. Hiperbole poetiko bat da. Gezur bat -nobelak gezurrak diren hein berean- baina fun-tzionatzen ari da. Eta hainbertze funtzionatzen ari da non Espainiako tronuaren herederoak berak duela 500 urteko gertakari hauen aldera Espainian eta espainiazaleen artean betidanik ibili den diskurtsorik eta hiztegirik zoldazuena ezpainetan hartu behar izan baitu ahoan. Oker ari da On Felipe gisa horretara goititu nahi badu Espainiako errege familiaren irudiak bizi duen beheraldi orokorra. Hiztegi hori eta bertsio hori kolokan daude hemen, azkeneko mendean inoiz egon ez diiren bezala. “Inkorporazio” edo bat egite baketsuaren bertsioaren defendatzaileak gutiengo dira gaur egun Nafarroan. Toki honetan berean erran den bezala, 1512koa amodio istorio baten ordez, bortxaketa bat izan zelako ideiak esparru abertzale-euskaltzalea gainditu du eta gainerako eremu ideologikoetara hedatu. Nafarroaren egungo estatusaren bidezkotasunaren inguruko zalantzaren lehen hazia dakar ideia horrek, eta horren jakitun defentsiban jarri da Nafarroa ofizialista. Borboi gaztearen hitzak lekuko. Ez gaude ohituta hemengo agintariak deusengatik deseroso ikustera. Historialariengandik hasi eta gizarte mugimenduko azken ekintzaileenganaino, duela 500 urteko gertakari hauek ahanzturatik erreskatatzeko lanean ari diren guztien merezimendu da hori. Sinesgabe samarra nintzen orduko ur horiek egungo erroten gurpilak mugiarazteko zuten ahalmenaz. Beharbada oker nintzen, eta gutiesten ari nintzen memoria aizunaren -poesiaren, literaturaren- indarra.