«Olerkiak otoitza bezala dira, behin eta berriro errepikatu beharrekoak»
Patxi Zabaletak hirugarren poesia lana kaleratu du, Bizi!, eta 'Nafarroada' bilduma gehitu dio
«Izan ere, olerkiak, maiz, otoitzak bezala dira, behin eta berriro errepikatu beharrekoak; mailuarena eginez, tiki-taka; arrosarioarena eginez, tirika-taraka. Garai batean abestuz eta errepikatuz egiten ziren ikasketa haiek bezala. Gakoa ez da obsesioa; gakoa da olerkietako hitzek, beren esanahi zehatzetatik at, eduki lezaketela inori bere iradokizun berezia sorrarazteko gaitasuna».
Hori da Patxi Zabaletaren (Leitza, 1947) literatura lanaren etengabeko osagaia: iradoki nahia. Grina horrek harilkatu ditu Ukoreka, Badena dena da, Arian ari, Eneko Aritzaren hilobia eta Nafarroako azken mariskala nobelak, eta orain arte karrikaratuak zituen bi poesia liburuak (Zorion baten zainak eta Ezten gorriak). Horixe bera da Bizi! liburuaren (Pamiela) atzeko motorra. Haren hitzetan: «Euskal Herriaren historiaren zentzuen eta norabideen araketa poetikoa egitea, Nafarroaren senak iradokitzen dizkigun ildoetatik».
Guztira 36 olerki dira, batzuk aspaldi samarrekoak, besteak berriagoak. Zabaletaren eginbehar politikoak kutsatutako poemak dira, liburuari izena ematen dionetik hasita. «Aberria ala hil! / espetxeko denbora, burmuinetan arra / Non daude orain, non ote / gudura bultzatu zintuzten haiek? / Non, borroka beste biderik ez dela ziotenak? / Non, besteren lan eta bizkar onura eskuratuak? / Agian, berak ikusi ezin eta, presoari / arratsero amesten duen ilunabarrak / berpiztu izanen dio biziaren grina: / Bizi! Aberriagatik bizi!».
Gerra ondoren Nafarroan euskaraz argitaratutako lehen literatura liburua idatzi zuenetik (Zorion baten zainak -Etor, 1972-), literaturarekiko zaletasuna eta politika beti bateratu ditu Zabaletak. Eta biek elkar zipriztindu dute askotan. Sarriago, bistan da, bigarrenak lehena. «Agian, eta ziur aski, batzuen batzuoi ezinbestekoa zaigun kutsu politikoak eta sozialak ez dio mesederik egiten irudi poetikoari; batez ere gaurkotasuna duten gaietan. Baina, hala ere, zangoak ez ezik, gerriraino politikaren ikatzetan sartuta bizi garenok ezin diegu kutsu politikoa kendu gure harremanei, eta, ondorioz, idazlanei; nahiz eta ongi dakigun beste batzuentzat kiratsa gerta litekeela. Izan ere, olerkiak, maiz, otoitzak bezala dira».
Maitasunari kantu
Gaur egungo olerkigintza moldeetatik urrun ibiltzen dira Zabaletaren bertsoak. Iraultzari ez ezik, Telesforo Monzonen mailuari eta Nafarroaren senari ere kantatzen dio. Baina baita maitasunari ere. «Bizitza, ene maite, zorionaren bila botatzen dugu / ongizate, atsegin eta pozaren irrikitan xahutuz / baina, karelak bezala / zorionak ihes egiten digu beti». Baita askatasunari ere. «Askatasunagatik jokatu / nituen eta galdu / gizartean eskura neukan arrakasta / ongizatea eta zoriona».
Poemez gain, Nafarroada izeneko atal berezi batekin osatzen du Zabaletak Bizi! liburua. Bildumatxo liriko-epikoa da, Zorion baten zainak liburuaren zortzigarren eta azken atala. Egilearen beraren hitzetan, «euskal historiako senaren ezaugarrietan Nafarroako ikuspegitik murgildu eta poetikoki arakatzen ahalegintzea» da horren egitasmoa. Zein dira Nafarroaren benetako talde nortasunaren ezaugarriak? Zein dira Nafarroaren dohain eta agiri nabarmenenak? Zertan datza nafarra izatea? Nafar izatearen eta euskalduna izatearen berdintasunak, antzak eta aldeak, non eta zertan daude? Horri erantzuten saiatu da.
«Ez da soilik epika eta ez da soilik lirika», idatzi du Zabaletak liburuaren aitzinsolasean. «Ez da epika gordina ez daukalako lehen gaitzat egiazko edo ustezko gertakizun historikorik; baina ez da lirika hutsa, gizartearen edo herriaren talde hunkimenetan elikatzen delako, gizabanakoaren sentimenduetan baino gehiago. Olerkiratzen dituenak herri izaeraren mugak, ezinak eta gabeziak dira, erromantizismoz kutsaturik. Xedetzat bilatzen duena da lurrari, ingurumenari eta gizarteari atxikirik diren hunkimendu komunak edo transpertsonalak olerkiratzea. Hortik bere ahaidetasuna olerki sozialarekin».
Patxi Zabaletak poesia bilduma aurkeztu du, 35 urteren ondoren
Bizi! lanak 70. hamarraldiko eta egungo olerkiak biltzen ditu
Leitzako euskaltzainak Nafarroari eskainitako hainbat olerki sartu ditu ere
Arkaitz A. Muro - Noticias de Navarra, 2009-11-21
Argazkia: Iban Aginaga
Iruñea. Hogeita hamabost urte. Hiru hamarraldi eta erdi. Hau izan da Patxi Zabaleta euskaltzainak euskal gizarteari eskaini zion azken poesia bilduma argitaratu zen egunetik hona igaro den denbora. Baina ia 40 urte hauetan Zabaletaren lumak ez du atsedenik hartu eta Bizi! (Pamiela, 2009) poema bilduma osatzen duten olerkiak idatzi ditu; poesia soziala, epika lirikoaren ildotik egindakoak eta Nafarroako gizarteari eskainitako poemak.
Argia ikusi berri duen lanak Patxi Zabaletak euskal gizarteari eskaintzen dion hirugarren poesia liburua da. Izan ere, 70. hamarraldian Zorion baten zainak eta Ezten gorriak lanak kaleratu zituen Leitzako euskaltzainak. Ordutik hona euskal olerkigintzak ez du leitzarraren berri izan, nahiz eta tarteka zenbait egoeren aurrean olerkiak idatzi izan dituen edo eta abeslariren batek eskatuta: "Poesigintzan sartzen denak ez du inoiz uzten. Burmuinean harra izatea bezala da: ez da sekulan sendatzen eta ez da sekulan asetzen. Horretara zigortuak gaude, noizbait tentaldi horretan erori eta gero", azaltzen du Aralar alderdiko buruzagiak. Urte hauetan zehar Patxi Zabaletaren luma eleberrigintzari, saiakerari eta antzerkiari lotuta egon da gehien bat.
Lanari Aberria ala bizi! poemak ematen dio izenburua. Liburuaren egileak aberria ala hil lelo historikoa hartu eta birmoldatu egin du, interpretazio berri bat eginez. Gainerako poemen artean, 70. hamarraldian idatzitakoak eta orain dela gutxi sortuak izan direnak aurkituko ditu irakurleak. Bitxikeri moduan, Zabaletak adierazten duenez, hamarkada honetan Zangozan egiten ziren Lore Jokoetan poesia saria jaso zuen berak sortutako poema batekin eta prosa saria berriz, Jaime Ignacio del Burgok lortu zuen: "Ez ziren joko gehiago antolatu", azaltzen du euskaltzainak.
Azken lan honek ere orain dela 37 urte Zorion baten zainak liburuan idatzi zuen Nafarroada atalaren bigarren zatia biltzen du. Oraingo honetan Nafarroaren sena, Nafarroako konkistaren sindromea eta Arrano beltza kateatua poemek osatzen dute liburuaren azken zatia.
Patxi Zabaletak nabarmentzen du azken lan honetan bere alaba Mirenen poesiak bildu nahi izan dituela eta horrela, aita-alabak elkarrekin egindako atala osatu: "Luma ona du, grina handia du olerkiarekiko, baina azkenean ez zen animatu", aipatzen du irribarrez.
euskal literaturaren ikur Leitzako euskaltzainak euskal literatura aztertu nahi izan du liburuaren hitzaurrean; bertsolaritzak duen garrantzia eta indarra goraipatu nahi izan du: "Poesiak euskal kulturaren barruan bertsolaritzarekin adiskidetasunez partekatzen du esparrua", adierazten du Zabaletak. Era honetan, Aralarreko buruzagiak dio bertsolaritzak gizartean gertatzen diren eta hunkimendua sortzen duten arloetan bere zeregina hartua daukala.